Česme i fontane

Pašina česma

U ulici Živka Davidovića, nedaleko od Bulevara kralja Aleksandra, nalazi se Pašina česma koja je tako nazvana pošto je na tom mestu 22. februara (7. marta) 1807. ubijen beogradski vezir Sulejman paša. Sulejman pašu su u decembru 1806. zarobili Karađorđevi ustanici prilikom zauzimanja Beograda. Nakon toga, zbog saznanja da paša potajno radi na povratku Turaka u Beograd, ustanici su doneli odluku da Sulejman paša sa pratnjom, 180 konjanika sa ženama i decom, napusti Beograd.

Kako u svojoj knjizi „Česme i fontane Beograda“ piše Vladimir Bunjac, jedna priča govori da su ovi Turci bili bez oružja i da je Sulejman paša slutio zlo, pa je pokušao da prevari srpske ustanike koji su ih pratili tako što je pošao prema Avali, a onda skrenuo na istok. Misleći da se oslobodio ustaničke pratnje, Sulejman paša je išao uz Duboki potok nastojeći da izbije na Carigradski drum i njime nastavi put ka Carigradu. Povorka se zbog predaha i odmora zaustavila kod tadašnjeg Šarenog izvora, tj. Šarene česme, na mestu na kome je danas Pašina česma. Iznenada, sasvim neočekivano, ustanici koje je predvodio Vule Ilić Kolarac, a koji su pratili tursku povorku, opkolili su Turke posle čega je došlo do sukoba. Na tom mestu je ubijen Sulejman paša i svih 180 Turaka iz njegove pratnje, a njihove žene i deca su prvo odvedeni u Beograd, a zatim lađom prebačeni u tursku tvrđavu Vidin.

Mada se ne zna tačan razlog sukoba kod Pašine česme „istoričari su više skloni da poveruju u sračunati pokolj po nalogu vožda Karađorđa“, a događaji koji su usledili kao da tome idu u prilog. Naime, ubistvo Sulejman paše i njegove pratnje kao da je bio znak za istrebljenje preostalog turskog stanovništva u Beogradu. Preživeli Turci u Beogradu pokršteni su i živeli su u velikoj nemaštini.

Ova dešavanja, a naročito nerazumno ubistvo Sulejman paše i pokolj njegove pratnje kod Pašine česme odjeknuli su u Evropi i bili su povod za početak novog rata Srbije sa turskom carevinom. Do velike turske odmazde je došlo 23. septembra (16. oktobra) 1813. kada su Turci ponovo ušli u Beograd i kada je odmah počeo pogrom, ubistva, seča glava, nabijanja na kolac i najteži kuluci. Nekoliko dana posle ulaska Turaka u Beograd, na glavnoj beogradskoj pijaci je bilo izloženo na prodaju 1800 srpskih žena i dece.

U svesti naroda se Šareni izvor stalno vezivao za Sulejman-pašu i njegovu smrt, pa je tako počeo da se naziva i Pašin izvor, a kasnije i Pašina česma. Ime se prenelo na celo brdo, pa je i ono prozvano Pašino brdo. Inače, naselje Pašino brdo nastalo je na sasvim drugom kraju brda od onog gde je Pašina česma i gde se odigrao pomenuti događaj. Pašina česma je bila jedna od najjačih česama u Beogradu.

Seljaci iz Malog Mokrog Luga su na česmu 1927. postavili tablu na kojoj je pisalo: „Spomen palim borcima za oslobođenje i ujedinjenje otadžbine u ratovima od 1912. do 1918. iz sela Malog Mokrog Luga.“ U 19. veku Pašina česma je bila mesto gde su se okupljali Beograđani. Tu se dolazilo na izlete, a narod je kod nje i dočekivao svoje kneževe (Miloša, Mihaila, Aleksandra) kada su se iz Carigrada vraćali u Beograd.

Trećepozivačka česma

Nedaleko od Gradske bolnice, u Čingrijinoj ulici, nalazi se Trećepozivačka česma. Pre nje je na tom mestu bila Bulbulderska česma koja je stanovnike Beograda snabdevala pijaćom vodom. Za ovu česmu ne postoje podaci kako je izgledala, ali se zna da je voda sa nje bila hladna, ledena.

Prema postojećim podacima može se reći da je Trećepozivačka česma najverovatnije podignuta za vreme okupacije Srbije u Prvom svetskom ratu i da ju je obnovilo Društvo za ulepšavanje Bulbuldera 1927. kada je istaknuta i spomen ploču sa imenima boraca Sedmog pešadijskog puka trećeg poziva koji su izginuli u decembru 1914. u Kolubarskoj bici, u teškim borbama na Varovnici braneći kotu 413. Zauzimanjem ove kote i probijanjem fronta na liniji Varovnica-Kosmaj austrougarska armija bi došla u pozadinu srpskih armija i dovela Srbiju u bezizlaznu situaciju.

Podizanjem ove česme, najverovatnije 1915. godine, Beograd i Srbija su pokazali zahvalnost srpskim ratnicima trećeg poziva koji su učestvovali u odbrani grada i države i to ne samo onima iz Sedmog, već i onima iz Četvrtog, Osmog, Jedanaestog i Petnaestog pešadijskog puka. Na spomen ploči na Trećepozivačkoj česmi je napisano: „VII pešadijski puk III poziva Narodne vojske svojim vrlim drugovima koji viteški padoše za otadžbinu na Varovnici 1914.“ Svečanost otvaranja obnovljene česme obavljena je 19. oktobra 1982. u prisustvu više hiljada Zvezdaraca i Beograđana.

Fontana „Lira“

Od zvezdarskih fontana najmonumentalnija je fontana „Lira“ koja se nalazi ispred zgrade Opštine Zvezdara, u Bulevaru kralja Aleksandra 77.

Fontana je delo vajara Momčila Krkovića i zamišljena je kao skulptura u obliku lire kojoj mlazevi vode zamenjuju žice.