Istorija

Mokri lug

Mokri lug (Veliki i Mali) prema vremenu nastanka spadaju u novija sela u okolini Beograda. Nastali su u prvim decenijama 19. veka kada je Karađorđe ovde naselio stanovništvo novooslobođenih krajeva da bi tamo očistio liniju svojih ratnih operacija i da bi ovde nastanio pustu zemlju ostalu od Turaka. To novopristiglo stanovništvo uglavnom je bilo iz mesta oko Niša i iz leskovačke nahije. Vladimir Karić navodi da su stanovnici Svrljiga, pored ostalih naselili i sela Veliki i Mali Mokri lug u isto vreme kada i Palilulu (po M. Đ. Milićeviću oni nisu odmah došli ovde, već su prvo bili naseljeni u Topčideru, a tek ih je knez Miloš odatle raselio).

Posle sloma Prvog srpskog ustanka, 1813. godine, narod je pobegao pred Turcima zulumćarima i u okolini Beograda izvesno vreme nije bilo nikakvog naselja. To je napravilo prekid u životu tadašnjih okolnih beogradskih sela, ali taj prekid nije dugo trajao jer su se stanovnici ubrzo vratili na napuštene teritorije. U prilog tome treba navesti da je na jednoj ruskoj karti Balkanskog poluostrva, koja je najverovatnije nastala u vreme posle Prvog ustanka, među selima u okolini Beograda označen i Mokri lug.

Posle Drugog srpskog ustanka Beogradski paša je u Malom Mokrom lugu imao livade, a stanovnici Palilule koji su veziru plaćali danak su u Malom Mokrom lugu kulučili. Za vreme kneza Miloša seljaci iz Malog Mokrog luga posedovali su vinograde na Vračaru.

O poreklu ovog stanovništva Velikog i Malog Mokrog luga (doseljenici iz jugoistočnih krajeva) svedočio je i njihov govor koji je bio očuvan u priličnoj meri i krajem 19. i početkom 20. veka, a koji je bio blizak govoru stanovnika onih krajeva iz kojih su njihovi preci došli. Tako su još i tada, naročito u govoru starijih ljudi, mogli da se čuju nepravilni oblici kao npr. ovija, služija, te gi, će idemo, uznu (umesto uzmu) i sl. Akcenat je bio kratak, a govor brz.

Krajem 19. i početkom 20. veka, tadašnja sela Veliki i Mali Mokri lug spadala su u sela zbijenog tipa srednje veličine, koja su se delila na male ili krajeve. Kuće u malama bile su na rastojanju 5-60 koraka, a mestimično i većem. Kuće su bile duž seoskih puteva i sokaka, koji su na puteve izlazili, i tako poređane obrazovale su ulice. Postojale su manje grupe kuća koje su u sredini bile zbijenije, a po okrajcima su bile dalje jedna od druge. Rastojanje između ovih grupa kuća iznosilo je 100-200 metara. Kuće u sredini sela bile su zbijenije, a ka periferiji udaljenije jedne od drugih. Zemljište oko sela bilo je golo i obrađeno.

U ovom periodu starije kuće u selima bile su uglavnom moravskog tipa, ali je ovaj tip kuće već počeo da nestaje. Sve su bile uvučene u dvor koji je bio ograđen plotom, prošćem ili tarabom. Bile su sagrađene od plota, od naboja ili od ćerpiča, a pokrivene ćeramidom i imale su niske, gotovo pljosnate krovove. Dimnjaci na kućama bili su opleteni prućem i pri dnu širi, pri čemu su bili ili bez krova ili sa manjom nastrešnicom od ćeramide. Neki dimnjaci bili su od dasaka. Kuće su bile četvorougaonog oblika, a od prostorija su obično imale sobu i kujnu, mada je ponegde postojala i jedna sobica. Skoro svaka kuća imala je trem ili ajat. Obično su imale dvoja vrata, a prozori su bili kao stari pendžeri, sa kapcima ili su imali stakla. Najviše je bilo po dva prozora sa svake strane. U kućama je bio zemljani pod. Iako su tadašnja srpska sela pored kuća imala i različite pomoćne zgrade (npr. vajat – za stanovanje zadrugara ili za smeštaj odela i sl., kačaru – za smeštaj kaca, sušnicu – za sušenje šljiva i sl.), u Malom i Velikom Mokrom lugu za ove zgrade mnogi žitelji sela nisu ni znali. Oko kuća Mokrolužana bile su male okućnice ili ih nije ni bilo, a uopšteno se može reći da je pomoćnih zgrada oko kuća bilo mnogo manje nego u drugim krajevima. Kvalitet porodičnog života je ovde, generalno, što se tiče stambenih objekata i udobnosti u njima, bio na nižem nivou u odnosu na doseljenike iz južnih, jugozapadnih i zapadnih srpskih krajeva. Inače, stanovnici sela u okolini Beograda, doselivši se u njih, gradili su onakve kuće kakve su bile u krajevima iz kojih su se doselili.

Stanovnici Velikog i Malog Mokrog luga su, kao i u drugim oblastima života, i u svojoj nošnji zadržali određene posebnosti u odnosu na stanovništvo drugih sela u okolini Beograda. Tako je, početkom 20. veka, moglo da se primeti da muškarci nose duže čarape, a žene su na glavama nosile ručnik. Pored toga, one su nosile sukne i povezivale se šamijom. Početkom 20. veka skoro da nijedan Mokrolužanin nije pušio duvan, i kada bi videli mladog čoveka da puši, podsmevali su mu se.

Mali Mokri Lug

Početkom 20. veka ovo je bilo selo u izvorištu Mokroluškog potoka. Gornja mala sela je bila oko Ekmekluka i Liškove mehane, a Donja je bila niže i bila je manja od Gornje. U selu se pila bunarska voda i skoro svaka kuća je imala bunar. U sredini sela postojala je jaka česma, a u ataru sela bilo je više izvora i dve jake česme: Ekmekluk i Pašina česma koja je tako nazvana jer se verovalo da je tu u ranijem vremenu poginuo neki paša.

U tom periodu selo je bilo podeljeno u Gornju i Donju Malu, pri čemu su kuće u Donjoj Mali bile zbijenije nego u Gornjoj. U malama su mogle da se uoče grupe kuća koje koje su jedna od druge bile udaljene i 100-200 metara. Neke grupe su bile zbijenije, a neke rasturenije, pa je i rastojanje između kuća u tim grupama bilo različito. U selu je tada bilo 130 kuća u kojima se živelo zadružnim načinom života. Najveća je bila zadruga Stošića koja je brojala 23 zadrugara. Tadašnja sela Mali Mokri lug i Veliki Mokri lug najpre su se zvala Mokri Lugovi, a kuće su im bile u selištu. Tu je bilo lugova od kojih i potiču nazivi sela. Za vreme Karađorđevih vojevanja sa Turcima stanovnici su se naselili na današnjim mestima i od tada se jedno selo prozvalo Veliki, a drugo Mali Mokri lug.

Početkom 20. veka još uvek se poznavao trag starog Carigradskog druma koji je obilazio s druge strane Ekmekluka i izlazio više Ašikove mehane. Predeo kojim je drum išao, u starija vremena, bio je skoro potpuno pust. Selo Mali Mokri lug nastalo je za vreme Prvog srpskog ustanka, a dotle je postojalo kao Mokri lug na mestu gde je kasnije bilo selište. Najstariji doseljenici u selu bili su Stošići, Držaljinci i Bakalovići (iz Žitorađe), Kocići i Jorgačevići (iz Prokuplja) i Momirovići.

Veliki Mokri Lug

Početkom 20. veka ovo je bilo selo po stranama doline Mokroluškog potoka. Po pričama nekih starosedelaca sa početka 20. veka ranije se zvalo Novo Selo. Početkom 20. veka blizu sela s obe strane Mokroluškog potoka postojala su selišta, gde su u početku postojala prvobitna sela Veliki i Mali Mokri lug. Na tom selištu su se nalazili tragovi naselja kao i čunkovi od starog beogradskog vodovoda. Po pričanju starosedelaca, selo koje je tu postojalo do 1813. god. bilo je vrlo veliko i imalo je oko 300 kuća. Po jednoj verziji priče stanovnici su se odatle za vreme Karađorđa premestili na mesto kasnijih sela, a po drugoj verziji do toga je došlo tek posle bežanije pred Turcima posle neuspelog ustanka (neki su tada prešli u obližnja sela Višnjicu, Banjicu i dr.). Inače, pre naseljavanja ovih sela čitava teritorija na kojoj su Veliki i Mali Mokri lug bila je pod šumom. I Veliki i Mali Mokri lug su sela novijeg postanka. U Velikom Mokrom lugu najstarije su sledeće porodice: Ljubisavljevići (iz Toponice), Ćevalovići, Marinkovići i Grkovići (iz Prokuplja iz sela Žitorađe), a nešto kasnije su se naselili Savčići (iz niškog okruga), Bogdanovići (od Bitolja) i dr.

Mirijevo

Mirijevo spada u starija sela u okolini Beograda. Postoje podaci da je to prvo bilo nemačko selo. U periodu 1718-1739. godine, ako je postojalo bilo je isključivo naseljeno Nemcima. Posle Drugog srpskog ustanka, Turci zemljoradnici imali su neke svoje parcele i u Mirijevu.

Početkom 20. veka za Mirijevo je moglo da se kaže da je selo u zaleđu Mirijevskog potoka, smešteno na blagim stranama njegove doline. Gornja mala smeštena je na levoj, a Gornja na desnoj strani potoka.

U selu se tada pila bunarska voda, a skoro svaka kuća je imala bunar u dvorištu. Iako su bunari bili plitki, voda im je bila dobra. U to vreme su postojala i dve česme, koje nikada nisu presušivale. Sa njih su stanovnici uzimali vodu za piće i na njima su prali rublje. Oko sela je bilo izvora koji su bili udeljeni od četvrt do pola sata hoda. Ti izvori su se zvali: Vodice, Troglav, Čubura i dr. Izvor Vodice meštani su smatrali lekovitim i na njega su dolazili i stanovnici iz okoline. Selo Mirijevo bilo je zaklonjeno, pa je u njemu bilo toplije nego u okolnim selima. Oko sela je bila zemlja za obrađivanje. Njive su bile rodne i na njima je najbolje uspevala pšenica, ali i kukuruz. Stanovnici sela nisu imali šume i u tome je bila potpuna oskudica u selu. Zbog toga su drva za ogrev nabavljali kupovinom u Vrčinu i u okolnim selima. Crkva je imala malo svoje šume na mestu Zagradama.

Selo je bilo više zbijenog tipa podeljeno u dve male, Gornju i Donju, koje je razdvajao Mirijevski potok. Kuće su bile tako poređane da su oformljavale dve glavne ulice, koje su se, skoro pod pravim uglom, sekle u sredini sela. Najveće rastojanja između kuća bilo je oko 100 metara, a u selu je bilo 140 kuća.

Što se tiče imena ovog sela, postoji predanje da je ono nastalo po nekom miru koji je bio zaključen u doba kada su Srbijom vladali Turci. U ataru sela su postojale dva selišta. Jedno je početkom 20. veka bilo više sela na mestu gde je kasnije bilo seosko groblje i na njemu nisu ostali nikakvi tragovi starog naselja. Drugo je bilo dalje od sela na mestu pod imenom Smrdan, gde su ostali tragovi starog sela, a za koje su seljaci govorili da je mađarsko. Tu je postojala i razvalina crkve, a više sela, sa zapadne strane preko brda Lešje, vodio je stari Carigradski drum.

Po svemu sudeći, izgleda da ovo selo nije bilo starije od 18. veka, jer je poznato da je bilo naseljeno Nemcima. Najstariji doseljenici u ovo selo bili su Jokići, Vasilijevići i Ristići. Ne zna se odakle su došli, ali se zna da su u selu bili još od Karađorđevih vremena. Od ostalih starinačkih porodica tu su Đurđići, Markovići (iz Stare Srbije), Radosavljevići (sa Kosova), Čolići (iz Boke), Aksentijevići (iz Vršca), Dimići (od Bitolja). Crkva i selo slavili su Svetog Iliju.

Na periferiji nekadašnjeg sela Mirijeva, u dolini Mirijevskog potoka, postoji romska enklava, Orlovsko naselje. Krajem devedesetih godina 20. veka to je bilo jedno od 28 romskih naselja na teritoriji Beograda. Naselje je nastalo u prvoj polovini 19. veka i vremenom je napredovalo sve do Nemačke okupacije 1941. god. kada je došlo do pokolja svih muškaraca kao znak odmazde za ubijene Nemačke vojnike (100 za jednoga). Od tada je usledila stagnacija razvoja naselja koje je krajem devedesetih godina 20. veka imalo oko 750 žitelja (165 porodica), koji su živeli u jako lošim uslovima. Kao zanimljivost se može navesti da u naselju postoji spomenik Boginje Bibije Zare.

Ostali krajevi

BULBULDER (SLAVUJEVAC)

Kako je napisao Milan Đ. Milićević, Bulbulderom se zove onaj potok koji teče ozgo od Laudanova šanca dole ka Dunavu, prolazeći istočno od Trkališta. Preko doline toga potoka preveden je nasip na Novo groblje. “Bulbul” je slavuj, a “dere” je dolina ili potok. Dakle, bilo bi: Slavujev do, Slavujev potok ili Slavujevac. Za austrijske okupacije (1718-1739) Bulbulder je bio Beograđanima to što je danas Topčider. Jedan stariji Beograđanin je rekao da je tu bilo “s mora smokava i od Mostara grožđa”.

CVETKO

U toku 30-tih i 40-tih godina 20. veka današnji predeo oko Cvetkove pijace je za ondašnjeg Beograđanina bio tadašnji kraj sveta. Tada je to bila periferija Beograda koja se nazivala “kod Cvetka”, “kod Cvetkove mehane” ili “kod Cvetkove kafane”, po kafani gazda Cvetka Jovanovića u čijem je vlasništvu bila i cela okolina kafane. Cvetkova kafana se nalazila na mestu gde se danas nalazi kafana “Smederevo”, a držao je Panta Šurbanović. Ova kafana sa lepom baštom sa lipama i bagremovima je radila do duboko u noć. Na sredini bašte, između stolova, nalazio se vodoskok koji je doprinosio da tadašnji gosti, iz viših društvenih slojeva, rado ovde dolaze. U kafani su tada muzicirali i pevali poznati umetnici i izvođači narodnih pesama.

KOD KAMENOVIĆA

Raskrsnica ulica kralja Aleksandra i Grobljanske (danas Bulevara kralja Aleksandra i Ruzveltove) i ceo kraj oko današnjeg Vukovog spomenika se nazivao Kamenović po kafani “Kamenović” koja se nalazila u Aleksandrovoj ulici između ulica Molerove i Stiške (danas Golsvordijeve). Ovo ime potiče iz perioda pre postavljanja spomenika Vuku Karadžiću. Oko ove kafane je bilo dosta zanatskih i trgovačkih radnji, a u kraju su se isticale Knjižara “Čuturilo” koja se nalazila preko puta Tehničkog fakulteta, bakalsko-kolonijalna radnja “Žikić” i kafana “Domovina”. Na uglu ulica Kraljice Marije i Grobljanske nalazila se taksi stanica pored koje je bila kafana “Žagubica”. Raskrsnica kod Kamenovića je tridesetih i četrdesetih godina 20. veka bila vrlo prometna, ali nije bilo mnogo automobila, već su se ovuda kretali mnogobrojni biciklisti i zaprežna kola i tek po neki kamion i taksi.

KONJARNIK

U predelu ispod današnjeg Cvetka, na Konjarniku, mogla su se videti stada konja Kalmita koji su ih gajili. Ti “radni” konji su bili pušteni da slobodno pasu po livadama današnjeg Konjarnika. Zbog toga, čitav ovaj prostor koji jednim delom pripada Zvezdari, a drugim Voždovcu, i danas nosi naziv Konjarnik po tim konjima i livadama na kojima su se mogli videti.